به گزارش خبرگزاری شنو ویژه برنامه «خسرو آواز» به مناسبت سومین سالگرد درگذشت استاد محمدرضا شجریان شامگاه یکشنبه-۳۰ مهرماه- با حضور محمدمهدی عسگرپور مدیرعامل خانه هنرمندان ایران، حمیدرضا نوربخش مدیرعامل خانه موسیقی، غلامحسین امیرخانی رئیس شورای عالی انجمن خوشنویسان و خانه هنرمندان، داود گنجه‌ای، داریوش پیرنیاکان، آرش امینی، علی جهاندار، بابک چمن آرا، فاضل جشمیدی، علیرضا میرعلی نقی شهرام گیل آبادی، عباس مجیدی، یونس شکرخواه روزنامه‌نگار و استاد علوم ارتباطات و با اجرای سیدعباس سجادی با همکاری خانه‌های موسیقی و هنرمندان در سالن استاد جلیل شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار شد.
شجریان به موسیقی بُعد اجتماعی بخشید
قطب الدین صادقی نویسنده، پژوهشگر، مدرس و کارگردان تئاتر، در این آیین اظهارداشت: فرهنگ ایران به جز ادبیات کلاسیک ایران، چهار پرچم حیرت انگیز؛ موسیقی، نمایش، فرش و معماری دارد که در دنیا مایه فخر سرزمین ماست، یکی از شاخص‌ترین نمادهای موسیقی استاد شجریان است، وی مصداق این جمله شوپنهاور است که می‌گوید؛ «همه هنرها می‌کوشند تا به پای موسیقی برسند، در موسیقی آنچه که تعیین کننده و تاثیرگذار است، قدرت تجریدی است که جدا از محتوا یا فرم می‌تواند با ناخودآگاه ما ارتباط برقرار کند و با جان ما عجین شود»؛ مصداق این جمله «ربنا»ی شجریان است، این قطعه با همه معنویت یک سرزمین می‌تواند در جان مخاطب تاثیر بگذارد.
وی گفت: شجریان هنرمند یگانه‌ای است که دارای سه ویژگی است که خاص هنرمندان بزرگ است؛ اولین ویژگی «ادراک» است، شجریان با تبحری که بر فرهنگ عمومی، فرهنگ مذهبی سنتی، ادبیات کلاسیک و فرهنگ معاصر داشت، شرایطی ایجاد کرد تا آثاری را که اجرا می‌کند، بر مخاطب تاثیرگذار باشد.
صادقی افزود: «تسلط فنی شجریان بر دستگاه‌های موسیقی» دومین ویژگی او بود، شجریان تحریرهای یگانه‌ای داشت و او را شاخص کرده بود. «احساس» سومین ویژگی شجریان بود؛ غلظت عاطفی او برآمده از غنای فرهنگ کهن و هزار ساله ما باعث می‌شد آثاری را که اجرا می‌کند بر مخاطب تاثیر بگذارد، وی سرد و گرم روزگار را چشیده بود. شجریان دارای این سه ویژگی والا بود و توانست جایگاه بزرگی در فرهنگ موسیقی ایران به دست بیاورد.
این نویسند و مدرس دانشگاه بیان کرد: آنچه که از شجریان تصویر نمادین از فرهنگ معاصر ما ساخت، تنها تسلط بر این سه ویژگی نبود، افزون بر اینها، تشخص شجریان بود، او به همراه هنرمندانی همچون محمدرضا لطفی حسین علیزاده و هنرمندان دیگر، موج و فضایی را در موسیقی ایجاد کرد که موسیقی ایرانی را از حالت بزمی و مجلسی خارج کردند و به آن بُعد اجتماعی دادند که بسیار فرهنگی، تاثیرگذار، کارساز و درخشان بود و سردمدار آن شجریان بود که به نوازندگان و آهنگسازان اعتبار بخشیدند.
وی با اشاره به اینکه شجاعت شجریان مثال زدنی بود، اظهارداشت: شخصیت اجتماعی شجریان سه بار سه نمود پیدا کرد که برای بقیه درس شد؛ وی سه بار شجاعانه «نه» گفت؛ یک بار قبل از انقلاب بود که رادیو و تلویزیون به کثرت ابتذال افتاده بود و به آن اعلام جنگ داد که دیگر صدای او را پخش نکنند، یک بار بعد از انقلاب بود که برخی از افراد هم حرفه می‌خواستند این موج موسیقی فرهنگی و اجتماعی را در کانال تبلیغاتی برای بعضی از احزاب بیندازند که شجاعانه ایستاد و به آنها هم نه گفت؛ فرهنگ ایدئولوژی نیست، عقل کاذب است و بار سوم زمانی بود که رو در روی رادیو و تلویزیون کنونی ایستاد و اجازه نداد ربنای او اجرا شود، اعتماد به نفس و تفکر به اندیشه نظام‌مند و موضع گیری‌های به موقع او می‌تواند برای فرهنگ و هنر و موسیقی یک تشخص و مقام اجتماعی بزرگی را پدید آورد.
صادقی به بیان خاطراتی از شجریان پرداخت و گفت: هیچ وقت شانس همکاری با شجریان را نداشتم اما به طور حتم او را شایسته مقام و جایگاه والا می‌دانم، زمانی از او پرسیدم چرا یک بار دیگر با محمدرضا لطفی همکاری می‌کند که شجریان گفت؛ لطفی از همه هنرمندتر است، یک بار هم در مکانی مشغول صحبت بودیم، مکان را ترک کرد وقتی علت را جویا شدم گفت که در آنجا نفراتی مشغول کشیدن سیگار بودند؛ اولین وظیفه هنرمند حراست از زبان است، او هنرمندی نبود که هنرش را پای منقل تلف کند.
این کارگردان تئاتر با اشاره به اینکه تواضع و فروتنی شجریان مثال زدنی بود، افزود: مدت‌ها پیش افتخار داشتم در یکی از اجراهای شجریان حضور داشته باشم. در آن اجرا رایزن فرهنگی کشور فرانسه هم حضور داشت، شرایطی پیش آمد تا این دو باهم ملاقاتی داشته باشند، در این ملاقات به عنوان مترجم حضور داشتم، سفیر با القاب والایی شجریان را تحسین می‌کرد و شجریان نیز با تواضع و فروتنی خاصی پاسخ وی را می‌داد، او اصالت فرهنگی داشت و مایه فخر موسیقی ایران است. شجریان به دلیل موضع‌گیری‌هایش در موقعیت‌های مختلف، مقام اجتماعی خاصی پیدا کرده بود و به دلیل جایگاه والای هنری که داشت توانست در دوره طوفانی به موسیقی جایگاه رفیعی ببخشد.
شجریان توانست از مطرب استاد بسازد
یونس شکرخواه روزنامه‌نگار و استاد علوم ارتباطات که دوستی سه دهه با استاد شجریان داشت، نیز در این آیین بیان کرد: یکی از بزرگترین اتفاقاتی که برای موسیقی ایران، توسط شجریان رقم خورد، کشیدن دامن موسیقی از عرصه یک پدیده سمعی به شرایط و ابعاد دیگر اجتماعی و فرهنگی بود، او موسیقی را از سطح حس وارد حوزه هنر کرد.
وی با اشاره به مهارت و تخصص شجریان در حوزه خوشنویسی گفت: شجریان معتقد بود که در موسیقی، موضوع فقط مهارت نیست بلکه رخداد حقیقت است که یک فضا درونی شده است، او حجب و حیا را می‌شناخت.
شکرخواه افزود: شجریان بر تقدم معنا به فرم تاکید داشت و به همین سبب بود مطالعات گسترده در همه ابعاد و دوستان متعددی در رشته‌های مختلفی همچون جامعه شناسی، روانشناسی و هنر داشت، او یک انسان چندبعدی بود.
استاد علوم ارتباطات اظهارداشت: شجریان ارتباط موسیقی با خوشنویسی را درک می‌کرد چون استاد ممتاز خوشنویسی بود، او به تحریر به مثابه کشیدگی خط در خوشنویسی توجه می‌کرد البته نه هر بخشی که اغتشاش معنایی پیدا کند، در آکسان‌گذاری آوازی و اجرای اثر موسیقایی دقت زیادی داشت، سخن حروف خوری در اجرای اثر موسیقی توسط شجریان، بی‌انصافی است.
وی افزود: مخاطب برای شجریان اهمیت داشت و او بی‌دلیل با تحولات اجتماعی همراه نبود، ارتباط با مخاطب را درنظر می‌گرفت، پرفورمنس محض برای خودش نبود و با مخاطب در ارتباط بود. شجریان همچنین خویشتن داری فراوانی داشت.
شکرخواه گفت: شجریان فرامتن را خوب می‌شناخت و همین ویژگی باعث شد که فارغ از مخاطب و خودش، موقعیت‌ها را به مقصد برساند. وی به مقصد رسید، تردید نکنید، او درک کرد که متن به فرامتن و حاشیه گره بخورد، «مرغ سحر» وقتی بود که مخاطب به متن گره می‌خورد، شجریان دانست که راه سختی را باید به پیش ببرد و توانست از مطرب استاد موسیقی بسازد، استاد محمدرضا شجریان.
قدردانی از هنرمندان
غلامحسین امیرخانی رئیس شورای عالی انجمن خوشنویسان و خانه هنرمندان نیز در این آیین با اشاره به قدردانی از هنرمندان اظهارداشت: ما در تمامی عرصه‌های فرهنگی و هنری صاحب ثروت و گنج‌هایی هستیم که اگر مورد توجه قرار گیرند و فرصت مناسب به آنها داده شود، در رفیع‌ترین قله‌های هنری خواهند ایستاد و باید قدر خودمان را بیشتر بدانیم.
وی با پیشنهاد برگزاری برنامه‌های فرهنگی و بزرگداشت بزرگان فرهنگ و هنر به خانه هنرمندان ایران گفت: در برنامه‌های فرهنگی نباید منتظر یک بهانه تاریخی باشیم زیرا تاریخ فرهنگ و هنر سرزمین ما به قدری درخشان است که هر روز آن را می‌توان به یک مناسبت اختصاص داد و در هر ۳۶۵ روز سال می‌توانیم یک نشست فرهنگی داشته باشیم، شاید امکانات اجازه چنین کاری را ندهد اما می‌توان به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که این آرزو تا حد ممکن برآورده و به ارتقای فرهنگی منجر شود.
امیرخانی با اشاره به ویژگی‌های هنری استاد شجریان به خصوص در حوزه خوشنویسی افزود: ما خوشنویسان با شعر نفس می کشیم. ما در دنیا یگانه هستیم اما مدتی است سکوت کرده‌ایم. دنیا مشتاق فرهنگ و هنر ماست و باید کاری کنیم که هنر ما و امثال شجریان بیشتر از هر زمان دیگری به دنیا معرفی شوند. این راه و رسم قدرشناسی از فرهنگ و هنر ایران زمین است.
رئیس شورای عالی انجمن خوشنویسان سپس خاطراتی را از معاشرت با شجریان نقل کرد و از بزرگ‌منشی او سخن گفت.
اجرای موسیقی توسط شاگردان زنده‌یاد شجریان؛ علی جهاندار (آواز) و امین دماغ گل (نوازنده تار) و مجتبی عسگری (آواز) و سامان صادقیان (نوازنده سه تار) و پخش کلیپ‌هایی از استاد شجریان با روایتی از زندگی و فعالیت‌های او از دیگر بخش‌های این آیین بود.
همچنین در این مراسم از سردیس زنده‌یاد محمدرضا شجریان اثر مریم نجفی رونمایی شد.
محمدرضا شجریان ملقب به خسرو آواز ایران متولد یکم مهر ۱۳۱۹ در مشهد برجسته‌ترین هنرمند عرصه آواز و موسیقی سنتی ایران بود که پس از تحمل دوره طولانی بیماری ۱۷ مهر ۱۳۹۹ در ۸۰ سالگی در بیمارستان جم تهران درگذشت. پیکر وی در محوطه آرامگاه فردوسی در توس، خراسان رضوی، در جوار مزار مهدی اخوان ثالث به خاک سپرده شده است.
شجریان از بنیاد آقاخان، جایزه خداوندگار موسیقی را دریافت کرد، وی همچنین خوشنویس در خط نستعلیق، رئیس شورای عالی خانه موسیقی ایران، بنیانگذار گروه شهناز، شرکت دل آواز و باغ هنر بَم بود. شجریان در قرائت قرآن نیز فعالیت داشت و دعای ربنا، نامدارترین تلاوت قرآنی او بود.
شجریان نامزد ۲ جایزه گرمی بود که توسط سایت انجمن آسیا به عنوان پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی معرفی شد. همچنین روزنامه ونکوورسان او را یکی از مهمترین هنرمندان موسیقی در سال ۲۰۱۰ و یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده بود. در شهریور ۱۳۹۶ در پنجمین جشنواره بین‌المللی هنر برای صلح، نشان عالی هنر برای صلح به شجریان و سه هنرمند دیگر اهدا شد.
وی در طول فعالیت هنری خود موفق به تولید حدود ۶۰ آلبوم موسیقی، خوانندگی در تیتراژ فیلم‌هایی همچون دلشدگان، ابجد و زمستان و برگزاری کنسرت‌های متعددی در داخل و خارج از کشور شده است. همچنین شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی بود. وی اردیبهشت ۱۳۹۰ در نمایشگاهی در تالار بهار خانه هنرمندان ایران این سازها را رسماً به نمایش عمومی درآورد. صراحی، شهرآشوب، ساغر، کرشمه و سبو برخی از این سازها هستند.
