در نود و یکمین زاد روز همایون خرم بخوانیم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری شنو، در نود و یکمین زادروز استاد همایون خرم. استادی که هرچه خلق کرد جاودانه شد.

همایون خرم در واقع بخشی از حافظه تاریخی موسیقی ایران را با خلق آثاری همچون تو ای پری کجایی، رسوای زمانه منم، امشب در سر شوری دارم، مینای شکسته، غوغای ستارگان، بگذر از کوی ما، پیک سحری و طاقتم ده رقم زده است.

او از جمله ملودی‌پردازان شاخص و ماندگار در تاریخ موسیقی ایران به شمار می‌رود .یکی  از رموز ماندگاری این آثار غنای ملودیک و ارزش موزیکالیته و قدرت ملودی‌ها محسوب می شود.

از فعالیت های دیگر همایون خرم می‌توان به سخنرانی درباره موسیقی ایرانی در مراکز هنری و فرهنگی ایران، اروپا و آمریکا مانند دانشگاه UCLA، دانشگاه گیلان، دانشگاه پزشکی شیراز درباره ابوالحسن صبا و موسیقی ایرانی، انجمن موسیقی فارس درباره ابوالحسن صبا، دانشگاه علامه طباطبایی درباره مقامات موسیقی ایرانی، فرهنگسرای ارسباران درباره علی نقی وزیری، دانشگاه صنعتی اصفهان درباره مشخصات موسیقی ایرانی اشاره کرد.

زندگی و تحصیلات همایون خرم

همایون خرم از نوابغ موسیقی ایران زمین در ۱۳۰۹ خورشیدی در بوشهر متولد شد. مادرش از شیفتگان موسیقی اصیل ایرانی بود. وی از مقام های موسیقی ایرانی به دستگاه همایون علاقه ای وافر داشت.

به همین دلیل هم نام همایون را برای فرزند خود انتخاب کرد. خرم از همان ابتدای زندگی، بسیار مورد توجه والدین خود قرار گرفت، به طوری که خود می گوید: من تربیت و موفقیت خود را مدیون مادرم هستم که همیشه مرا به سوی هنرها هدایت کرده و پیوسته مشوق من، در امر تحصیل از شاگردان ممتاز بوده ام، مادرم علاقه وافری به موسیقی داشت. مدتی نزد مرتضی خان نی داوود تار مشق کرده بود و برای اینکه ذوق ما را تحریک کند هر روز با نوای موسیقی که از صفحات گرامافون شنیده می شد ما را سر گرم می کرد.

همایون که کودکی بیش نبود هر روز که می گذشت، بیشتر تحت تاًثیر موسیقی قرار می گرفت و علاقه اش به آن و نواختن یکی از آلات موسیقی افزون می گشت تا اینکه به ۱۰ سالگی رسید و در این زمان به تقلید از نوازندگان، تار چوبی تهیه کرد و سیمی هم بر آن بست و تاری برای خود ساخت و به نواختن آن پرداخت.

وی چنان به این ساز ساخت خود علاقه مند بود که آن را هیچگاه از خود دور نمی کرد، حتی زمان خواب. مادر مهربان و هنرمند وی که او را این چنین مشتاق موسیقی می بیند یک ویولن به مبلغ ۱۲ تومان برای وی خریداری می کند و او نزد خود شروع به نواختن می کند پس از یک ماه به وسیله یکی از بستگانش به ابوالحسن صبا معرفی می شود و از ۱۳۲۱ خورشیدی به جمع شاگردان استاد بزرگ موسیقی ایران زمین در می آید و افتخار شاگردی پیدا می کند.

همایون خرم مدت سه سال نزد صبا به فراگیری فن نواختن ویولن مشغول می شود و چنان پیشرفت در نواختن این ساز می کندکه بنا بر پیشنهاد ابوالحسن صبا در امتحان نوازندگی رادیو شرکت و به عنوان نوازنده ۱۴ ساله چندین بار در رادیو نوازندگی می کند.

ایشان که در این مدت موسیقی را به طور تجربی و غیر آکادمیک فرا گرفته بود از خط نت موسیقی اطلاعی نداشت، از این رو برای اینکه بتواند از آثار دیگران آگاهی یابد و در آینده هم خود آهنگ بسازد، ندانستن نت، نقص بزرگی برای وی به شمار می رفت از این رو کتاب های علینقی وزیری را تهیه کرد و خود به مطالعه آنها پرداخت و بعدها ۲ جلد کتاب روح الله خالقی را خواند و سپس در زمانی که به خدمت نظام مشغول بود در دانشکده افسری با شخصی بنام سروان حسینی که از فارغ التحصیلان هنرستان عالی موسیقی بود، آشنا می شود و نزد وی مبانی علم هماهنگی و کنترپوآن را فرا می گیرد.

همایون خرم، تحصیلات عمومی خود را در مدارس گوناگون گذراند و به هنرسرای عالی رفت و موفق به دریافت مدرک لیسانس در رشته علوم مهندسی برق شد، وی از ۱۳۳۳ خورشیدی به طور رسمی به عنوان نوازنده به استخدام رادیو درآمد که ابتدا در ارکستر مرحوم علی محمد خادم میثاق به کار پرداخت و آهنگ هایی را هم برای این ارکستر می ساخت و اجرا می کردند تا اینکه در ۱۳۳۵ خورشیدی به رهبری شماره ۲ منصوب شد که این ارکستر با هشت خواننده کار می کرد که ۴ خواننده با حبیب الله بدیعی و ۴ خواننده با همایون خرم برنامه اجرا می کردند.

وی همچنین تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه علم و صنعت ایران در رشته مهندسی برق ادامه داد. در جلد سوم کتاب موسیقی‌دان ایرانی نوشته پژمان اکبرزاده آمده‌است: پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، فعالیت‌های اجرایی همایون خرم دچار وقفه‌ای چندین ساله شد. اوقات او از آن پس، بیشتر صرف تدریس خصوصی ویولن و فعالیت‌های پژوهشی درباره موسیقی ایرانی شد.

نوازندگی همایون خرم

ساز همایون خرم‌، سازی پر صلابت، سنگین و عاری از هر نوع خودنمایی بود. اگر چه در شیرین نوازی خرم را نمی‌توان با پرویز یاحقی و حبیب‌الله بدیعی هم تراز دانست با این حال توانایی او در آفرینش آنی ملودی های جاندار و جذاب، بافت تکنوازی های او را به مراتب از کارهای دیگران خوش ساخت تر و پرمایه تر می‌سازد. از این بابت خرم و علی تجویدی را می‌توان در یک گروه قرار داد، چون قابلیت آهنگسازی این ۲ بر نوازندگیشان چیره بود، درست عکس آنچه درباره بدیعی و یاحقی می‌توان گفت. نباید از قلم انداخت که خرم، همانند تجویدی، آهنگسازی تجربی و ذوقی نبود.

وی بنیادهای علمی آهنگسازی را آموخته بود و بر آن‌ها تسلط داشت. از جمله اینکه هارمونی را با فریدون فرزانه و با شیوه سارلی فراگرفته و در سازبندی از کورساکف متأثر بود.

خوش سلیقگی و نوآوری های خرم در تنظیم کارهایش شنیدنی و شیوه تقسیم ملودی و همراهی سازها نزد خرم بسیار حساب شده و پرداخت کار بی خدشه و نقص است. قدر مسلم اینکه بخش گسترده‌ای از آثار خرم حافظه موسیقایی حداقل سه نسل از ایرانیان را در سیطره خود دارد. دشوار می‌توان ایرانی را یافت که نتواند ترانه امشب در سر شوری دارم را زمزمه کند. گر چه باید تأکید کرد که اعتبار خرم هرگز در ترانه‌های ساده و همه پسندش خلاصه نشده و نمی‌شود.

کارهای ارکستری او که بیشتر جمله‌بندی‌هایی مرکب و پیچیده توأم با ضرب آهنگ‌های بسیار متنوع دارند، نمونه‌های گاه سمفونی گونه ایی از موسیقی ایرانی به دست می‌دهند که کمتر آهنگسازی یارای برابری با آن‌ها را داشته‌است.

همکاران و شاگردان همایون خرم

خرم با خوانندگان توانا و حرفه ای‌ دوران طلایی موسیقی ایران همکاری نزدیک داشته‌است. حسین قوامی، شجریان، گلپا و ایرج از آن جمله‌اند. با وجود آن که برخی از کارهای خرم با صدای خوانندگان دیگر بازخوانی شده‌است، مشکل می‌توان گفت که درخشش و ظرافت بازخوانی ها به پای اجراهای گذشته می‌رسد.

جوانان بسیاری در بیش از سه دهه تدریس از محضر درس خرم بهرمند شدند که امروز امانتدار مکتب استاد خود هستند .اما خرم در گفت وگویی با علی دهباشی در نشریه بخارا از مانی فرضی، پژمان پورزند و بابک شهرکی به عنوان زبده‌ترین شاگردان خود نام می‌برد.

آثار و ساخته های همایون خرم

برنامه های متعدد گلهای رنگارنگ، برنامه های موسیقی FM رادیو، برنامه های بداهه نوازی در رادیو، تعدادی برنامه تک نوازان با همکاری هنرمندان دیگر به صورت همنوازی؛ همچنین همنوازی با هنرمندانی مانند شادروان جواد معروفی، جلیل شهناز، فرهنگ شریف و شادروان منصور صارمی همراه با ضرب شادروان جهانگیر ملک و شادروان امیر ناصر افتتاح از جمله همکاری های وی با دیگر هنرمندان به شمار می رود. آثار موسیقی ایشان شامل همنوازی با استادان جواد معروفی، جلیل شهناز و فرهنگ شریف هم اکنون در اختیار علاقمندان است.

آثار و ساخته‌های همایون خُرم اما در خاطره‌های ما از چنان قوام و دوامی برخوردار است که شنیدن نام ترانه یا نوشتن بخشی از شعر آن، بیش از هر چیز، یادآور ملودی و آهنگ آن است. اشک من هویدا شد، ساغرم شکست ای ساقی، رسوای زمانه منم، داد از تو، که نوشی می ز مینای شکسته، من عاشقم و گنهگار، آیا همۀ شما بی گناهید؟، چون گل همراه نسیم، بعد از تو هم در بستر غم می‌توان خفت، امشب در سر شوری دارم و تو ای پری کجایی؟، نظری گذرا به این ترانه‌ها نشان می دهد که این آثار بر بلندای خاطر، پهنای تابلویی رنگین از ملودی‌ها و نغمه‌هایی که سالهاست در حافظه محفوظ مانده نقش می بندد.

مسوولیت ها و مناصب رسمی همایون خرم 

وی در زمینه هنر و موسیقی مسوولیت هایی چون عضویت در شورای عالی موسیقی رادیو، رهبری ارکستر سازهای ملی، استاد دانشکده موسیقی ملی و هنرستان شبانه، آهنگساز در برنامه های موسیقی ایرانی و به خصوص برنامه گلها، رهبری ارکستر گلها و سولیست ویولن را در کارنامه خود ثبت کرده است.

درگذشت همایون خرم

همایون خرم، استاد موسیقی ایرانی و خالق نغمه‌های ماندگار در ۸۲ سالگی و در ۲۸ دی ۱۳۹۱ خورشیدی به علت بیماری سرطان ریه در بیمارستان وی دار فانی را وداع گفت و عرصه موسیقی را پراز غم و اندوه کرد.

انتهای پیام/