به گزارش خبرگزاری شنو، ساز عود (بربط یا رود) از جمله سازهای زهی-زخمه‌ای موسیقی است که سال ۱۳۹۷ در ایران ثبت ملی شد و سال ١۴٠١، «مهارت ساختن و نواختن عود» به صورت مشترک در هفدهمین نشست کمیته بین دولت‌ها برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس به نام کشورهای ایران و سوریه در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
آیین رونمایی از «لوح ثبت جهانی عود» اردیبهشت‌ماه سال گذشته به مناسبت هفته میراث فرهنگی با حضور مسئولان کشوری، هنرمندان و عودسازان، به خصوص منطقه تنگه هرمز و ساحل‌نشینان خلیج فارس در تالار آیینه اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد قشم برگزار شد.
معاونت فرهنگی گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم نیز به مناسبت ثبت جهانی ساز عود به نام ایران، زمستان سال گذشته در راستای ایجاد زمینه فعالیت‌های هنری در حوزه عودنوازی و ارتقای سطح فرهنگی مرتبط با موسیقی منطقه با توجه به فرهنگ موسیقایی خلیج فارس و رواج ساز عود در زندگی اقوام ساکن در سواحل جنوبی ایران، نخستین جشنواره ملی عودنوازی را در دو رده سنی جوان (تا ۱۸ سال/ متولدین ۱۳۸۴ و پس از آن) و بزرگسال (متولدین ۱۳۸۳ و قبل آن) برگزار کرد.
در این جشنواره، ۱۳۷ نفر، ۱۵۷ اثر را به دبیرخانه ارسال کردند که پس از داوری، ۳۶ هنرمند به مرحله نهایی راه پیدا کردند و در آیین اختامیه نیز ۱۲ نفر به عنوان برگزیده معرفی و تجلیل شدند.
آمار شرکت‌کنندگان در نخستین دوره این جشنواره، قابل توجه بود اما برخی از اساتید و نوازندگان پیشکسوت عود، نگران رخنه کردن سبک‌های غیرایرانی و تاثیر موسیقی عربی، سبک گیتاریسم بر روی این ساز هستند و معتقدند که باید از فرهنگ موسیقی ایرانی، مقامی و دستگاهی در ساز عود مراقبت و حفاظت شود.
افزایش طرفداران ساز عود در ایران
محمد فیروزی نوازنده و مدرس پیشکسوت سازهای عود و سه‌تار، از داوران نخستین جشنواره عودنوازی قشم درباه برگزاری این جشنواره و استقبال جوانان از ساز عود به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: این جشنواره برای نخستین بار برگزار شد، اشکالات کوچکی هم داشت اما در کل خوب و راضی‌کننده بود.
در جشنواره عودنوازی قشم نوازندگان به خصوص جوانان در نواختن ساز عود پیشرفت داشتند، از تمام سازهای ایرانی، ساز عود جایگاه قابل توجهی پیدا کرده است.
وی که از شاگردان زنده‌یاد استاد منصور نریمان آهنگساز و پدر عود ایران است، گفت: در جشنواره عودنوازی قشم شاهد بودیم که نوازندگان به خصوص جوانان در نواختن ساز عود پیشرفت کردند و شاید بتوان گفت از تمام سازهای ایرانی که در حال حاضر هست، ساز عود جایگاه قابل توجهی پیدا کرده است.
فیروزی افزود: زمانی که من و هم‌نسلانم نواختن ساز عود را نزد استاد نریمان آغاز کردیم، حدود ۱۰ نوازنده ساز عود در کل ایران بود، اما اکنون این ساز طرفداران بسیاری پیدا کرده و تعداد نوازندگان آن افزایش یافته است که همه هم با استعداد هستند و جای خوشحالی دارد.
داور نخستین جشنواره عودنوازی قشم درباره کیفیت و کمیت آثار نوازندگان در این جشنواره بیان کرد: آثار در جشنواره عودنوازی به خصوص در بخش زیر ۱۸ سال به نسبت خوب بود و داوران راضی بودند. شرکت‌کنندگان از لحاظ تکنیکی هم خیلی پیشرفت کرده بودند و کارهایی را روی عود کردند که قبلا سابقه نداشته است اما آنان از لحاظ محتوا باید توجه بیشتری کنند که آن هم به دلیل شرایط سنی است، معمولا در این سنین، یک مقداری حالت پاساژ زدن، حرکات تند و تیز در ذهن نوجوانان است و نوازندگی اصولی هنوز در آنان شکل نگرفته است، به مرور زمان و افزایش سن، امیدواریم که شیوه نوازندگی آنان بهبود پیدا کند.
وی درباره اجراهای بانوان در جشنواره عودنوازی قشم گفت: نوازندگی بانوان شرکت‌کننده در این جشنواره هم خیلی‌خوب بود و آنان نمرات خوبی را کسب کردند. در کل نوازندگان ساز عود پیشرفت قابل‌توجهی کرده‌اند و اگر در جشنواره جهانی که در یکی از کشورهای عربی برگزار شود، شرکت کنند، جزو برگزیدگان این جشنواره‌ها خواهند شد.
نفوذ سبک‌های عربی در عودنوازی ایرانی
فیروزی درباره نفوذ سبک‌های غیرایرانی و تاثیر موسیقی عربی بر نوازندگی ساز عود در میان نسل جوان اظهارداشت: رواج این موضوع بیشتر به دلیل ارتباطاتی است که به واسطه رایانه سپهر (فضای مجازی) ایجاد شده است. ۳۰ سال گذشته به دلیل نبود اینترنت و شبکه های اجتماعی، ارتباطات بین کشورها کمتر بود، سبک‌های نوازندگی بیشتر داخلی و سنتی بود، همچنین ساز عود، علاوه بر ایران، در همه کشورهای عربی، از شمال آفریقا، خلیج فارس و حتی در اروپا و آمریکا نواخته می‌شود و امروزه افزایش ارتباطات باعث شده که نسل جوان صدا و نوع نواختن سازهای ترکی، عربی را بشنوند و مقداری از آنها تاثیر بگیرند و حتی تقلید کنند.
اکنون ساز عود، علاوه بر ایران، در همه کشورهای عربی، از شمال آفریقا، خلیج فارس و حتی در اروپا و آمریکا نواخته می‌شود.
این مدرس و نوازنده پیشکسوت ساز عود گفت: در این شرایط ما باید سعی کنیم، ضمن آموزش ردیف و دستگاه‌های موسیقی به نوازندگان جوان ساز عود، نوع نوازندگی آنان را از لحاظ محتوایی تقویت کنیم تا سنتی‌تر بنوازند و تکنیک‌ها و آموخته‌های خود را روی موسیقی ایرانی متمرکز کنند تا محتوای نواختن آنان جنبه عربی پیدا نکند.
وی که در گذشته به عنوان نوزانده عود در گروه‌ها و کنسرت‌های زنده‌یاد محمدرضا شجریان و شهرام ناظری حضور داشته است، افزود: همواره سبک عودنوازیم در تک‌نوازی و گروه‌نوازی بر مبنای دستگاه‌ها و موسیقی ایرانی بوده است؛ در کنار استادان شجریان و ناظری ساز زدم و آنان سنتی می‌خواندند، وقتی که یک تار پاسخ ناظری و شجریان را می‌داد، کمانچه نیز پاسخ می‌داد، نوبت عود هم که می‌رسید، من باید در آن مایه، دستگاه و محتوا ساز می‌زدم و نمی‌توانستم در رِنگ دیگر بنوازم، در غیر این صورت از آن فضا خارج می‌شدم.
جایگاه موسیقی نواحی در کشور
فیروزی درباره جایگاه موسیقی نواحی در کشور اظهار داشت: هنرمندان در همه شهرستان‌ها و نواحی کشور، سازهای مربوط به آن منطقه را می‌نوازند و خیلی خوب هستند، باید اقداماتی انجام دهیم تا آنان در منطقه خودشان بیشتر شناخته شوند و موسیقی خودشان را اجرا کنند.
سازهای موسیقی ایرانی محدودیتی ندارند و در اجرا می‌توانند با سازهای دیگر ترکیب شوند و این نوع اجراها هم رواج دارد
وی درباره اجرای هنرمندان موسیقی نواحی با سایر هنرمندان خارجی برای شناساندن موسیقی کشورمان گفت: اگر اجرای این گونه موسیقی به صورت گروهی و در قالب ارکسترال باشد، ملاحظاتی باید مدنظر قرار گیرد، در حال حاضر سازهای موسیقی نواحی به صورت تک‌نوازی یا دونوازی اجرا می‌شود و در مواردی یک ساز با یک ساز ضربی همراه است؛ اگر قرار است سازهای موسیقی نواحی به صورت گروهی با سازهای غربی اجرا شود، باید بیشتر کار شود اما تک‌نوازی‌ها خوب است.
این مدرس و نوازنده پیشکسوت سازهای عود و تار افزود: در اجراها اگر سازهای موسیقی نواحی ایران با سازهای غربی ترکیب شود، این سازها دیگر اصالت خود را از دست می‌دهند و دیگر موسیقی نواحی نخواهیم داشت؛ یک ساز محلی را با ساز سیتی سایزر و گیتار ترکیب کنند، دیگر محتوای آن شایسته نیست، هر سازی ویژگی‌های خود را دارند و اصالت آن باید کاملا حفظ شوند.
فیروزی بیان کرد: سازهای موسیقی ایرانی محدودیتی ندارند و در اجرا می‌توانند با سازهای دیگر ترکیب شوند و این نوع اجراها هم رواج دارد، در مورد عود هم، این ساز، ساز کامل و گرمی است و صدای نرمی دارد و می‌تواند با هر ساز موسیقی ترکیب شود و هنرمندانی همچون انور براهم؛ نوازنده عود اهل تونس با همراهی سازهای کلاسیک، پیانو، ساکسیفون و کلارینت، آثاری را اجرا کردند.
