به گزارش خبرگزاری شنو، ۲۰ روز پیش (۲۹ بهمن) یکی از خوانندگان سرشناس موسیقی تاجیکستان به نام دولتمند خالُف که ۷۴ بهار را در زندگی تجربه کرده بود، به دیدار خالق رفت و پیکر این فلک خوان نامی یک روز بعد در قبرستان لوچاب شهر دوشنبه و در یک روز برفی به خاک سپرده شد؛ خواننده ای که محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در وصفش نوشت: مرحوم دولتمند خالف دلبسته زبان فارسی و شاعران بزرگ ایران بود. انتخاب اشعارش در آوازهای مختلف گواهی براین دلبستگی ایشان است. در سفرهای مکرر به ایران علاوه بر زیارت مزار فردوسی، سعدی و حافظ به زیارت امام رضا (ع) می‌شتافت.
اسماعیلی درباره دلبستگی این خواننده به امام رضا (ع) نوشت که خالف دلبستگی به امام رئوف (ع) را در قطعه‌ای می توان دید که به صورت اختصاص در ستایش آن امام همام خوانده است.
گروه بین المللی هندیران شامگاه جمعه ۱۸ اسفند به مناسبت درگذشت این خواننده تاجیک گروهی از شاعران و هنرمندان و ادبیان کشورهای حوزه ایران فرهنگی در نشستی ادبی با عنوان «فلک خوان» در فضای مجازی گردهم آمدند و یادش را گرامی داشتند و سه تصنیف از او به نامه های «لیلی گذشت و مجنون حالی خراب دارد»، «ای نگاهت از شب باغ نظر، شیرازتر» و «دلم را چون اناری کاش یک شب دانه می کردم» را رونمایی کردند.
حجت الاسلام سید سلمان صفوی؛ پژوهشگر عرفان و فلسفه اسلامی از دولتمند خالف به عنوان ستاره تابناک موسیقی تاجیکستان یاد کرد و گفت: دولتمند خالف نقش بی نظیری در تداوم پیوند موسیقی و ادبیات عرفانی فارسی داشت. او موسیقی سنتی تاجیکی(فلک) را در دوره تجدد احیا کرد و آن را به شهرت جهانی رساند.
رئیس آکادمی مطالعات ایرانی لندن افزود: تصنیف های مرحوم استاد دولتمند خالف حالت صوفیانه دارند و برخی از آنها بر اساس اشعار حضرت مولانا جلال الدین بلخی خراسانی تنظیم شده‌اند.
این فیلسوف نوصدرایی با بیان اینکه تجربه استاد خالف اثبات کرد موسیقی سنتی ایران بزرگ فرهنگی نقش مهمی در تثبیت هویت فرهنگی ما و مبارزه با تهاجم فرهنگ غربی دارد، عنوان کرد: استاد فقید دولتمند علاوه بر خواندن اشعار عرفانی از خوانندگان اشعار آیینی معاصر فارسی بود.
صفوی ادامه داد: دو اثر موسیقایی او در سنت تلفیق شعر آیینی فارسی و موسیقی سنتی، تصنیف«پناه» در مدح امام رضا(ع) و شعر زیبای استاد علیرضا قزوه «هنگام محرم شد» (گزیده قصیده انگشتری سوّم خاتم) در رثای حضرت سیدالشهدا(ع) می باشد، این دو اثر در ایران مورد استقبال بسیار قرار گرفت. من بارها تصنیف«هنگام محرّم شد» مشهور به «خون خدا» استاد خالف و دکتر قزوه را در لندن شنیده ام و با آن در عزای سالار شهیدان گریسته ام.
علیرضا قزوه شاعر و رئیس مرکز شعر و موسیقی سازمان صدا و سیما از خاطرات ۱۵ ساله خود با خالف گفت و گفت: در این مدت به طور تقریبی در حدود ۳۰ تا ۴۰ قطعه و موسیقی با هم کار کردیم. بعضی از این قطعه ها راجع به محرم است و بعضی دیگر هم مثل قطعه «قیامت در زمین کربلا شد» در رابطه با ماه محرم در بین مردم عوام تاجیکستان است. بعضی از این آثار از شعرهای آقای محمدعلی عجمی بوده، و بعضی دیگر مثل قصیده «های» از اشعار خود بنده بوده و این قطعات موسیقی هم اکنون به عنوان گنجینه ای در آرشیو صدا و سیما موجود می باشد.
وی ادامه داد: آقای دولتمند خالف به حق یکی از بزرگان موسیقی تاجیکستان است؛, جایگاهی که اقای شجریان در موسیقی ایران دارد، چنین جایگاهی را هم دولتمند خالف در موسیقی تاجیکستان دارد، به خصوص در موسیقی فلک خوانی که یک نوع موسیقی پهلوانی است. فلک خوانی گاهی فلک کوهی است که از یک کوه به کوه دیگر باید صدا برسد و با نوای «هی» شروع می شود که باز هم در ترجیعات این نوع موسیقی، کلمه «هی» تکرار می شود.
قزوه با اشاره به ابتلای این خواننده به سرطان کبد گفت: در یک سفر که به ایران آمده بود و سرطانش اوج گرفته بود، پیش دکتر هم که رفتیم سفارش دکتر این بود که باید استراحت کنند ولی دولتمند به خاطر تعهدی که داشت با وجود وخامت حالش در استودیو حاضر شد و به اجرای برنامه پرداخت. در برنامه خندوانه و در برنامه های نوروزی تلویزیون هم شرکت کرد و همان آواز شش دانگ خودش را خواند و ما واقعا مانده بودیم که با این بیماری و با این احساس درد چگونه به اجرای برنامه می پردازد. استاد دولتمند زمان اجرای موسیقی فقط در فضای موسیقی غرق بود و انگار اصلاً متوجه امور دیگر نبود.
رئیس مرکز شعر و موسیقی و سرود افزود: مرحوم دولتمند با سفر به کشورهای مختلف جهان موسیقی فلک را به مردم دنیا معرفی کرد و خدمات این چهره برجسته موسیقی که از مردم شورآباد کولاب بود به شعر و موسیقی و حفظ نگهداشتن زبان فارسی در تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان، ایران وحتی در شبه قاره بسیار زیاد است.
وی افزود: دولتمند خالف مردی بسیار مهربان و آدم بی ادعایی بود که بخشی از درآمدهای خودش را همواره به مردم نیازمند اختصاص می داد. از استاد خالف فرزندی به یادگار مانده است به نام لابق شاه خالف که زیبایی و شکوه و جلال صدای دولتمند را با خودش همراه دارد و لایق لیاقت این را دارد که یادگار بزرگ استاد دولتمند خالف و ادامه دهنده راه او باشد
آثاری فاخری که با صدای او رنگ جاودانگی گرفته است
رضا اسماعیلی شاعر و پژوهشگر ادبی کشورمان گفت: دولتمند خالف، «فلک خوان» بزرگ تاجیکستان و از مفاخر موسیقی شرق و شعر پارسی، ردای خاکی را وانهاد و به دیار باقی شتافت؛ هنرمندی اصیل و مردمی با حنجره ای معنوی و لحن و لهجه ای آسمانی. چنان که خود در مصاحبه ای گفته بود «بله من فلک سراییده‌ام، همان دوبیتی‌های همراه با ایمان و معرفت که به زبان عشق دل ببندند و در موی انسانیت خاری نخلد»
وی افزود: مردم هنردوست ایران دولتمند خالف را با آثار ماندگاری چون «بهار آمد»، «شاه پناهم بده»، «دور مشو» و «حیلت رها کن عاشقا» می شناسند. آثار موسیقایی فاخری که با صدای استاد دولتمند رنگ جاودانگی گرفته است.
اسماعیلی اضافه کرد: سخن گفتن از ظرایف و دقایق هنری و سبک موسیقایی استاد دولتمند را باید به بزرگان موسیقی واگذار کرد. این کمترین نیز صرفا به رسم ادب، و به منظور پاسداشت یاد و خاطره آن عزیز سفر کرده این چند سطر را قلمی کردم. در ستایش نام بلندی که به شعر و ادب پارسی عشق می ورزید و از حنجره اش، نسیم گلبوی «بوی جوی مولیان» می وزید.
جایگاه رفیع دولتمند در موسیقی تاجیکستان
عمر تیمور خواننده تاجیکستان گفت: استاد دولتمند خالف باصدایی گیرا در موسیقی تاجیکستان جایگاه رفیعی دارند و خدمات و تلاش های ارزنده و بسیاری برای موسیقی سنتی تاجیک و معرفی موسیقی محلی فلک در سطح جهانی انجام دادند. جایگاه مرحوم دولتمند خالف در سطح بین الملل به گونه ای بود که همیشه در جشنواره های بین المللی دعوت می شدند و به صورت جدی مشارکت داشتند.
عمر تیمور تصریح کرد: مرحوم استاد دولتمند جوایز فراوانی را هم در این سطح کسب کردند و خصوصا با کشور همزبان و دوست ما ایران همواره همکاری های فراوان و متعددی در مقوله موسیقی داشتند و سفرهای بسیاری به ایران داشتند.
ستاره درخشان موسیقی مشرق زمین
سید مسعود علوی تبار شاعر و تهیه کننده موسیقی اظهار نمود: دولتمند خالف به حق از ستارگان درخشان موسیقی مشرق زمین است که با بهره گیری از اشعار عرفانی و ممتاز شاعران کلاسیک و متأخر پارسی زبان در تاجیکستان و ایران همانند مولانا، سعدی، لایق شیر علی، علیرضا قزوه و گلرخسار به خوبی توانسته است در گسترش و معرفی موسیقی اصیل تاجیکستان و شعر و ادب پارسی گام های بزرگی را در سطح بین الملل بردارد.
وی افزود: به گفته خود مرحوم دولتمند خالف تصنیف «دور مشو، دور مشو» با شعری از مولانا، شناسنامه سبک موسیقی او که معروف به سبک فلک خوانی است محسوب می شود. آخرین آلبومی را که روانشاد استاد دولتمند خالف در ایران ارائه کرد آلبوم «جان شیدا» با اشعاری از لایق شیرعلی، گلرخسار صفی آوا و صفر محمد ایوبی بود که در تیر ۱۴۰۱ در سالن کوثر صدا و سیما با حضور جمعی از اهالی شعر و موسبقی از آن رونمایی شد.
موسیقی سنتی تاجیکی چگونه در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید؟
شاه منصور شاه میرزا شاعر تاجیکستانی بیان کرد: دولتمند خالف از چهره های سرشناس موسیقی در تاجیکستان بود. نقش او در رشد و معرفی فلک، موسیقی سنتی تاجیکی برجسته است و با تلاش های او این موسیقی در فهرست میراث **ناملموس یونسکو به ثبت رسید. دولتمند فلک را در خارج از تاجیکستان نیز به نحو احسن معرفی نمود و جوایز ارزنده ای را کسب نمود. او شاگردان زیادی را تربیت و به کمال رساند که اکثر آنها امروز به مرتبه استادی رسیده اند. او برنده جایزه دولتی رودکی در رشته هنر در تاجیکستان بود.
وی ادامه داد: دولتمند در انتخاب شعر و ترانه نهایت ذوق و سلیقه را به خرج می داد و بیشتر اشعارش از آثار بزرگان ادب فارسی تاجیکی، از جمله مولانا، حافظ، صائب، لایق شیرعلی، گلرخسار، علی رضا قزوه … برگرفته شده اند. خود او این موضوع را بارها تاکید نموده بود و می گفت **باید این دردانه ها وارد موسیقی شوند و بدین وسیله به میان جامعه راه پیدا کنند. او در این عرصه موفق بود و توانست غزل های زیاد این بزرگان را در قلب های مردم خاص و عام جای دهد.
او موذن زاده تاجیکستان بود
حسین کشتکار خواننده بوشهری گفت: زنده نام استاد خالف، صدایی منحصربفرد و بسیار محزون با تحریرهایی بسیار زیبا و مختص صدای مخملی خودش داشت که بدلیل لهجه زیبا و سبک کاری که در تاجیکستان متداول است در هنگام اجرا و خواندن خیلی مناسب و به جا استفاده می کرده و رنگ و طنینی زیبا به کارش می داد.
این خواننده و مرثیه خوان بوشهری در ادامه تصریح کرد: زندنام خالف از بزرگان شرق در موسیقی است و در مرثیه سرایی می توان گفت ** مؤذن زاده تاجیکستان بود. چرا که همانطور که زینب زینب زنده نام استاد همیشه زنده ایران مؤذن زاده تا ابد همراه دوستداران اهل بیت(ع) است . تصنیف «شاه پناهم بده » استاد خالف هم همگام با قلب دوستداران اهل بیت تا گنبد طلای امام غریب همراه زائران است که شاه پناهم بده
در برنامه ادبی «فلک خوان» که با بداهه نویسی اساتید خوشنویسی ایران و هند نظیر محسن شعبانی، مسعود ربانی و محمد آرمان حبیب همراه بود، شاعران و هنرمندانی نظیر حسین کشتکار، علیرضا حکمتی، سید حکیم بینش، احمد رفیعی وردنجانی، سید مهدی بنی هاشمی، رسول شریفی، فرزانه قربانی، فاطمه نانی زاد، مریم فروزان کیا، خدیجه دیلمی، زهره یوسفی، سارا رمضانی، زیبا جواهریان، فاطمه سادات طباطبایی، کبری قالینی نژاد، صبا فیروزی و شهلا کلبعلی در این محفل یادبود حضور داشتند.
برخی از این اشعار را که به مرحوم دولتمند خالف تقدیم شد را با هم مرور می کنیم:
صدای ساز می آید، صدای ساز تو از دور؛ بخوان! چه سوز غریبی! غمی که حل شده در شور
غمی که حل شده در شور و شور حل شده در عشق؛ که شور هم قدم عشق پا گذاشت به ماهور
بخوان به نغمه تاجیکی و ترانه شرقی؛ بخوان ز صبح دوشنبه بخوان ز شام نشابور
خجند و مشهد و شیراز و اصفهان و دوشنبه؛ برادران عزیزند تا همیشه و از دور
برادرند کمال و حزین و بیدل و سعدی؛ یگانه اند دوتار و رباب و قیچک و سنتور
بخوان که ساز تو و لحن آشنای تو آورد؛ قناریان غزل را به یک ترانه در این تور
بخوان دوباره بخوان “های” داغ “خون خدا” را؛ بخوان دوباره بخوان “های” تا زبانه کشد نور
“به وقت صبح قیامت” بخوان ز شاه خراسان؛ که زائران به پناهش شوند دلشده محشور
پناه داده تو را در پناه مهر خودش ماه؛ بخوان و شعله بزن بر ترانه! سعی تو مشکور! (نغمه مستشار نظامی)
نغمه‌پرداز دل تاجیک، ” دولتمند ” رفت؛ تلخ شد کام سخن تا آن صدای قند رفت
یک ” دوشنبه ” اشک می‌ریزم به یاد روی او؛ آن‌که عمری داشت با شعر و غزل پیوند رفت
آن‌که عمری با صدای مهربان و جاری‌اش؛ شور و حالی در دل ما عاشقان افکند، رفت
نسبتی با شانه‌ی پامیر دارد شانه‌اش؛ آن‌که بالای بلندی داشت چون الوند رفت
آن‌که از متن صدایش عشق می‌ریزد هنوز؛ آن‌که بیرون بود از تفسیر چون و چند رفت
آریایی مردی از جنس زبان فارسی؛ آن‌که با فردوسی ما بود هم‌سوگند رفت
شمس جان را دید و دست‌افشان به شوق مولوی؛ از جهان و هرچه در آن ناگهان دل کند، رفت
شور سعدی، شعر حافظ همچنان میراث اوست؛ نغمه‌پرداز دل تاجیک، “دولتمند” رفت (شعبان کرمدخت)
یخ، بسته ام، شوری بیاندازید در جانم؛ در طور چشمانت همین امشب بسوزانم
خورشید را چون دف بگیر و هی بزن، هی .. هی؛ دستی بیافشان و سماعی کن ، بچرخانم
بنویس بر ابر نگاهم : صاعقه، باران؛ بغض گلوگیر مرا بشکن، بگریانم
سرکش بشو آنسان که دریا می کند طوفان؛ چنگی بزن بر ساحلم جانم، بشورانم
فریاد کن ، چرخی بزن بر گرد من چون باد؛ من بید مجنون توام ، امشب پریشانم
برخیز مولانای من با مثنوی‌هایت؛ شوری به پا کن ، آتش افکن در نیستانم
برخیز مولانای من ، وقت سماع توست؛ وقتش شده تا لرزه اندازی بر ایمانم
تا کافر قلبم شود جذب سماع تو؛ تا تو کنی با مثنوی خوانی مسلمانم (فاطمه ناظری)
