به گزارش خبرگزاری شنو به نقل از ایسنا؛ زمانی که نام سرود می‌آید ذهن مخاطب تا حد زیادی به سمت کارهای سفارشی می‌رود که اغلب برای اهداف خاص ساخته می‌شوند؛ اما بحث سرود فراتر از اینهاست و قدمت آن به سال‌های خیلی دور برمی‌گردد. چنانچه بسیاری از آهنگسازان مطرح جهان مانند «هایدن» در کنار ساخت آثار بزرگ خود، سرودهای زیبایی هم خلق کرده‌اند و حتی برخی از آنها مانند هیلدگارد بینگنی، بیش از هر چیزی به واسطه ساخت سرود در تاریخ ماندگار شده‌اند.
گفته می‌شود که سرود در ایران از ۸۰ سال پیش در مدارس آموزش داده شده و تا دهه ۶۰ آثار خوبی در این زمینه ساخته شده است. نمونه‌های ارزشمند این سرودها را در دوران انقلاب می‌توان مشاهده کرد که هنوز هم به یادگار مانده‌اند اما از آن زمان به بعد با وجود تأکید برخی مسوولان وقت، در این زمینه شاهد ساخت آثار چشمگیری نبوده‌ایم تا اینکه مدتی است به واسطه گنجاندن بخش سرود در جشنواره موسیقی فجر، از سرگیری جشنواره‌های اختصاصی در این حوزه و همچنین تولید برنامه‌ای استعدادیابی در تلویزیون، تمرکز بر تقویت حوزه سرود و موسیقی افزایش یافته است.
این روزها یک برنامه استعدادیابی به نام «همآهنگ» مختص سرود از شبکه افق و نسیم پخش می‌شود؛ برنامه‌ای که همچون سایر برنامه‌های استعدادیابی تلویزیون، گه‌گاهی با حواشی هم همراه می‌شود.
به همین جهت با رضا مهدوی ـ نوازنده سنتور، منتقد و کارشناس موسیقی ـ که با برنامه‌های موسیقی تلویزیون نیز همکاری دارد، گفت‌وگویی داشته‌ام تا نقاط قوت و ضعف این برنامه را بررسی کنیم.
برنامه‌های استعدادیابی ایران مشکلات تکراری دارند
در ابتدا این مساله را با مهدوی عنوان می‌کنیم که در برنامه‌های استعدادیابی دنیا، روند به این صورت است که شرکت‌کنندگان پیش از حضور در استیج اصلی، از فیلتر داوران دیگری می‌گذرند و اگر کارشان کیفیت لازم را داشته باشد، اجازه حضور پیدا می‌کنند. اگرچه در این حالت نیز شرکت‌کنندگانی هستند که در مرحله اصلی، وقتی که هنوز خیلی از اجرای‌شان نگذشته، با چراغ قرمز داوران مواجه و از دور خارج می‌شوند. حال سوال اینجاست که این روند در ایران به چه صورت است؟
مهدوی در پاسخ به این سوال می‌گوید: چنین فیلترهایی در برنامه‌های استعدادیابی تلویزیون و جشنواره‌های ایران هم هست، منتهی این فیلترها بیش از اینکه محتوا و کیفیت کار را بررسی کنند، بیشتر معطوف ممیزی‌هایی برای اطمینان از رعایت خط قرمزها، پوشش مناسب، رفتار، گویش، زبان، انتخاب اشعار، نوع ملودی‌ها و بررسی پیشینه شرکت‌کنندگان و مربیان آنها می‌شود.
او ادامه می‌دهد: اینکه هر جامعه، متناسب با آداب و فرهنگ همان جا، گزینش‌گری و ممیزی خود را داشته باشد، طبیعی است. به همین جهت اگر قرار است برنامه‌ای با محوریت سرود در ایران ساخته شود، نظر به اینکه این حوزه در ایران سال‌ها است با افت رو به رو شده است، باید معیارها و خط فکری آن را به درستی بررسی کرد و به عبارتی جریان «سرود به ما هو سرود» را دنبال کرد!
برنامه‌های استعدادیابی ایرانی دارای اشکالات اساسی هستند که هر بار بدون رفع نواقص تکرار می‌شوند. مثلا افرادی تصمیم‌گیرنده هستند که کارشناسان نمی‌توانند با آنها مخالفت جدی داشته باشند؛ یا کپی برنامه‌های خارجی بدون بومی‌سازی هستند!
این نوازنده سنتور معتقد است که برنامه‌های استعدادیابی که در ایران ساخته می‌شوند، به‌خصوص اگر مربوط به هنر موسیقی باشند، دارای اشکالات اساسی هستند که هر بار در هر برنامه بدون رفع نواقص مشابه‌های قبل تکرار می‌شوند.
او همچنین عنوان می‌کند که علت مشکلات این برنامه‌ها به سه مسئله برمی‌گردد و در توضیح نکته اول بیان می‌کند: در این برنامه‌ها، افرادی تصمیم‌گیرنده هستند که کارشناسان نمی‌توانند با آنها مخالفت جدی داشته باشند، حال این تصمیم گیرنده‌ها مدیران یا هیات کارشناسی پنهانی هستند که به برنامه خط و ربط می‌دهند. به همین جهت کسانی که به واسطه تخصص خود دعوت می‌شوند، نهایتا تا ۵۰ درصد می‌توانند نظر تخصصی ارایه دهند.
این هنرمند همچنین درباره نکته دوم می‌گوید: برای طراحی این دست از برنامه‌ها، اصولا از برنامه‌های ماهواره‌ای و خارجی الگوبرداری یا گرته برداری می‌کنند. البته اگر نمونه‌برداری تنها در حد ظواهر باشد و در ادامه بومی‌سازی در فرم و شکل شود، چندان ایرادی به آن وارد نیست. حال تفاوتی ندارد که الگوبرداری در طراحی دکور باشد یا رفتار مجری و کارشناسان.
مهدوی ادامه می‌دهد: مثلا در عصر جدید شبکه سه می‌دیدیم که مجری تعیین کننده همه چیز بود. همچنین به دلیل اینکه خودش تهیه‌کننده بود، گمان می‌کرد صدا و سیما ملک پدری او است. مجری به گونه‌ای رفتار می‌کرد که همه تحت الشعاع او بودند و حتی در داوری‌ها هم دخالت می‌کرد. مگر می‌شود که فردی هم مجری باشد، هم تهیه‌کننده و هم سردبیر و تا این حد نفوذ داشته باشد؟!
و اما نکته سوم که درباره آن می‌گوید: زمانی که عنوانی را برمی‌گزینیم، باید براساس محتوای علمی، فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی آن عمل کنیم. وقتی می‌گوییم سرود؛ یعنی یک گونه بسیار مهم از موسیقی ملی ایران که باید به معنای حقیقی کلمه سرود باشد.
سرود را از دست داده‌ایم
این کارشناس حوزه موسیقی، با تاکید بر آنکه سال‌هاست که سرود حقیقی را از دست داده‌ایم، ادامه می‌دهد: از دهه ۶۰ به بعد که آموزش و پرورش جشنواره‌های سرود را به تصنیف و آهنگ ترانه موسیقی پاپ تبدیل کرد و سفارش ساخت سرود به آهنگسازانی داد که تخصصشان سرود نبود همه چیز خراب شد! سرود آن چیزی است که در اوایل انقلاب و دهه ۶۰ در هشت سال دفاع مقدس ساخته می‌شد.
مهدوی معتقد است که «سرود باید ساده و سلیس و روان باشد و اِلمان‌های فنی و هنری در آن لحاظ شود. اگر یکی از این موارد رعایت نشود تبدیل به موسیقی پاپ، آهنگ ترانه، تصنیف، ترکیبی و… می‌شود که در این صورت نباید نام سرود به آن اطلاق شود.»
تنها اسم سرود را یدک می‌کشند
«اکثر گروه‌ها تنها عنوان «گروه سرود» را دارند اما محتوای آنها چیز دیگری است. در این برنامه‌ها، پرفورمنس‌ها و حرکت‌های صحنه‌ای می‌بینیم که بیشتر به شوهای تلویزیونی شباهت دارند اما جذابیت برنامه‌های خارجی را هم ندارند.»
اکثر گروه‌ها تنها عنوان «گروه سرود» را دارند! در برنامه‌ها، پرفورمنس‌ها و حرکت‌های صحنه‌ای می‌بینیم که بیشتر به شوهای تلویزیونی شباهت دارند اما جذابیت برنامه‌های خارجی را هم ندارند.
این کارشناس ارشد رسانه، با تاکید بر جملات فوق، ادامه می‌دهد: البته نمی‌توان گفت برنامه‌های خارجی به لحاظ کارشناسی و فنی قوی هستند و به یقین ایراداتی هم دارند ولی حداقل به لحاظ بصری آزاد هستند و مشتری پسند! درحقیقت به دلیل اینکه این برنامه‌ها تفکیک جنسیتی ندارند، در انتخاب شعر و محتوا آزاد هستند و داورها در نحوه تعامل با آنها و همدیگر محدود نیستند و بیننده را پای تلویزیون می‌نشانند.
او ادامه می‌دهد: اما در ایران به واسطه مضامین دینی و مذهبی باید شئونات را رعایت و گاهی یک بینابینی را انتخاب کرد؛ در نتیجه گاهی محتوا برای جامعه آماری پر مخاطب جذاب نخواهد بود.
این موسیقی پژوه در تکمیل صحبت‌هایش در این بخش می‌گوید که «چه بخواهیم، چه نخواهیم، سرود باید در مدارس قویا پیگیری شود. ۸۰ سال پیش کلنل علی نقی وزیری سرود را روش‌مند وارد مدارس ایران کرد و آنچه که اجرا می‌شد واقعا سرود بود؛ زیرا جایی که قرار بود ترانه و تصنیف خوانده شود متفاوت از جایی بود که قرار بود رقص و حرکات آئینی داشته باشد».
چه زمانی در ساخت این برنامه‌ها موفق می‌شویم؟
مهدوی در پاسخ به این سوال که چه زمانی برنامه‌های استعدادیابی در حوزه سرود، مخاطب را جذب می‌کنند، بیان می‌کند: باید ماهیت ذاتی سرود یا هرگونه هنری در فن موسیقی رعایت شود. همچنین گردانندگان پشت صحنه می‌باید کارشناسان خبره را به درستی انتخاب و ۱۰۰ درصد به آنها اعتماد کنند تا جایی که برنامه‌ها به صورت زنده به روی آنتن بروند.
از او سوال می‌کنیم که آیا بهتر نبود به‌جای اینکه این برنامه تنها به سرود اختصاص داده شود، درباره حوزه‌های بیشتری در موسیقی باشد؟
این هنرمند پاسخ می‌دهد: موضوع برنامه مهم نیست؛ مهم ساز و کار درست است. امیدوارم روزی برسد که هر شبکه تلویزیونی طبق محتوا، شأن و اساسنامه خود، برنامه‌های موسیقی‌محور بسازد، چه به صورت آیتم‌سازی و چه به صورت گفت‌وگو محور. ولی اینکه تلویزیون به گونه‌های مختلف موسیقی نمی‌پردازد، دلیل نمی‌شود که به سرود هم نپردازیم. سرود بسیار بسیار مهم است، ولی از دهه ۶۰ تاکنون به آن بی‌توجهی شد. خوشبختانه سال گذشته در جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر بالاخره پس از سه دهه، شاهد اجراهایی بودیم اما تلویزیون حمایتی نکرد و سرودها را نشان نداد!
مهدوی ادامه می‌دهد: از طرفی به سرودهایی که معروف می‌شوند و برایشان تبلیغ و سرمایه‌گذاری هنگفت می‌شود، نمی‌توان سرود گفت! بلکه آهنگ‌ترانه‌های پاپ و گاه از نوع نازلی هستند که ملودی‌های آنها از کشورهای همسایه وام گرفته شده است؛ مشخص نیست مداحی، بیانیه، خطابه، سرود یا چه هستند!
بعضی سرودهایی که معروف می‌شوند، گاه آهنگ‌ترانه‌های پاپ و نازلی هستند که ملودی آنها از کشورهای همسایه وام گرفته شده است و مشخص نیست مداحی، بیانیه، خطابه، سرود یا چه هستند! شعر سرود باید ساده باشد که هر کس به راحتی بتواند ریتم آن را به خاطر بسپرد و آن را سوت بزند!
مهدوی می‌گوید که گاهی شعرهایی که برای سرودها ساخته می‌شود، سخت است و زمان آنها طولانی است. سرود نباید از دو دقیقه طولانی‌تر باشد و از ریتم دو چهار فراتر برود. شعر سرود باید ساده باشد که هر کسی به راحتی بتواند ریتم آن را به خاطر بسپرد و به راحتی آن را سوت بزند.
کپی‌کاری گروه‌های سرود
مهدوی درباره کپی گروه‌های سرود از ملودی آهنگ‌های خارجی و ایرانی نیز می‌گوید: در ایران کپی رایت نداریم، خارجی‌ها هم نمی‌توانند اعتراض کنند. این امر به مدیریت کلان فرهنگی برمی‌گردد؛ چراکه مدیران موسیقی ما موسیقیدان نیستند و حلقه مشاوران آنها، شناوران خوبی هستند که عموما مدیران را دور می‌زنند و بهره‌های خود را به لحاظ اعتباری و مالی می‌برند!
او ادامه در پایان می‌گوید: سال‌ها است که آهنگسازان به نام هم از این گرته‌برداری‌ها می‌کنند. دفاعشان هم این است که «کاور -Cover» می‌کنند که کاری علمی است یا گرته‌برداری می‌کنند. اگر قرار بر الهام گرفتن باشد، باید بومی‌سازی منطقه‌ای و قومی عشیره‌ای شود و طبق جغرافیا، اقوام و زبان معیار فرهنگ شنیداری سبک زندگی خانواده ایرانی کار شود. ولی آنچه که ساخته می‌شود با استفاده از برداشت غلط از ملودی آهنگ‌های موسیقی‌های ترک، تاجیک، عرب، گرجی، هندی و… است که تنها با یک شعر فارسی همراهی دارد.
