به قلم خبرنگار خبرگزاری شنو، در این یاداشت به آیین‌های سنتی مناطق مختلف ایران در خصوص سحرگاه ماه رمضان می‌پردازیم. موسیقی، آواها و صداها همواره در زندگی مردم نقش اساسی داشته‌اند. چه در جنگ و چه در صلح، عروسی، عزا و حتی در آیین‌های مذهبی می‌بینیم که سازها و نواها نقشی پر رنگ را ایفا می‌کنند.
در ماه رمضان وعده‌ی سحری و مناجات‌های پیش از اذان صبح اهمیت بسیاری دارد و از دیرباز تا کنون، مردم ایران به شکل ویژه‌ایی به آن می‌پردازند؛ مردم هر ناحیه به فراخور همان ناحیه برای بیدار کردن و مطلع کردن سایرین از وقت سحر، از روش‌ها و سازهای گونان استفاده می‌کردند. اما متأسفانه امروز به دلیل ارتقای وسایل ارتباط جمعی و پیشرفت زندگی مدرن، این آیین و رسوم رو به فراموشی رفته و از بین می‌روند.
مازندران
هنوز آداب و رسومی چون «سحری خوانی» در مازندران وجود دارد. سحری خوانان با حرکت در کوچه پس کوچه‌های روستا، مردم را برای سحر بیدار می‌کنند و در قدیم، سحر خوانان با به راه افتادن در کوچه و محلات بانوای خوش، روزه داران را بیدار می‌کردند و می‌خواندند «سحر شد بپا خیز هنگام نماز است» و همسایه‌ها نیز با این آواز دیگران را برای سحری بیدار می‌کردند. در قدیم به علت نبود امکانات مانند برق، روشنایی، دستگاه‌های رسانه‌ای و خستگی مردم به خاطر کار در شالیزار و فعالیت‌های کشاورزی ممکن بود که عده‌ای، سحر را خواب بمانند؛ بنابراین بعضی از مؤمنان با گرفتن حلب خالی در یکدست و چوب در دست دیگر با چوب روی حلب می‌کوبیدند و با فریاد «سحر برخیز، سحر برخیز که صبح صادق آمد»، مردم را برای خوردن سحر و روزه گرفتن از خواب، بیدار می‌کردند.
قم
در زمان‌های گذشته به این صورت ساختمان سازی نبود و معمولا از درشکه برای رفت و آمد استفاده می‌کردند. یکی از دلایل ایجاد گلدسته‌ها این بوده که چراغ‌هایی روی آن می‌گذاشتند تا کسانی که گم شده‌اند، راهشان را پیدا کنند. در ایام ماه مبارک رمضان کسانی که صدای بلندی داشتند، بالای همین گلدسته‌ها دعای سحر و اذان و مناجات می‌خواندند که در اصطلاح به آنها «پیشخوان» و به این کار پیشخوانی گفته می‌شد. همچنین در قم آیینی به نام طبل زنی وجود داشته که در آن افرادی به صورت دوره گرد در خیابان‌ها به نواختن طبل و بیدار کردن مردم در وقت سحر می‌پرداختند.
سمنان
یکی از زیباترین آیین‌های معنوی در شاهرود و مجن، شوخوانی(شب خوانی) یا سحر خوانی است که متأسفانه امروزه کمرنگ شده است. شوخانی رسمی دیرین است که طی آن، مردم از ساعتی مانده به اذان صبح روی بام خانه‌ها و مساجد رفته و با صدای دل نشین شوخوانی یا سحر خوانی، مردم را بیدار می‌کنند. البته در اکثر نقاط شهرستان، شوخوان‌ها، با نواختن طبل و شیپور، شوخوانی خود را تکمیل می‌کردند و از ابیات و اشعار کهن و مذهبی برای بیدار کردن مردم بهره می‌بردند تا به این شکل ایام ماه رمضان، با دیگر ایام سال تفاوت داشته باشد. شوخوانی را همراه با طبل و شیپور زمانی انجام می‌دهند که همه برای تناول سحری بیدار شوند. روزگاری با روشن کردن آتش بر پشت بام‌ها و نوای اشعار مذهبی و طبل زدن، فرارسیدن زمان تناول سحری در ماه مبارک رمضان را به مردم اعلام می‌کردند.
خراسان رضوی
در روزگاران قبل، نه تنها در خراسان رضوی بلکه در بسیاری از نقاط ایران، برای بیدار شدن در سحرهای ماه رمضان و تشخیص وقت سحر از وسایل و روش‌های گوناگون از جمله ستارگان، بانگ خروس، صدای نقاره، طبل و شیپور، توپ در کردن استفاده می‌کردند که غیر از این موارد کوبیدن به دیوار همسایه و پخش صدای مناجات از گلدسته‌های مساجد از دیگر روش‌های بیدار شدن در سحر بود. اگر چه امروز از وسایل الکترونیکی برای بیدار شدن در سحرگاه استفاده می‌شود، اما آنچه سالیان درازی است با اهالی خطه خورشید همراه و مهمان لحظات سحر آن‌هاست، نوای جان افزای نقاره زنی حرم رضوی است و هنوز هم جسم و جان زائران و مجاوران را جلا می‌دهد.
هرمزگان
در این استان معمولا دو نفر در سحرگاهان ماه رمضان به کوچه و خیابان‌ها می‌رفتند. یکی از آنها دهل می‌نواخت و دیگری با گفتن «سَحرو سحر شد» مردم را از زمان سحر مطلع می‌کردند به این ایین «گُم‌گُم سحری» یا در برخی مناطق به دلیل شباهت صدای دهل به آوای دُم‌دُم به آن «دُم‌دُم سحری» می‌گویند. در میان دهل نوازان بندر عباسی نام یک خانم هم به چشم می‌خورد «فاطمه عشق دوست» به همراه حسن بیپروا مسئولیت بیدار کردن مردم محله های بندر عباس را برعهده داشتند.
در پايان ماه رمضان نيز اين افراد براي گرفتن عيدي خود دوباره با نواختن دهل به در منزل‌ها رفته و مردم براي قدرداني، به آنها هديه و عيدي مي‌دادند. اين آيين در بوشهر نيز مرسوم است.
انتهای پیام/
