گروه سنی کودک در دنیای موسیقی فراموش شده است
صحبت از آهنگ و موزیک که به میان بیاید، تنها دستاورد ما از اینترنت، دانلود موسیقی‌های عاشقانه و در بهترین حالت موزیک بی کلام و ملایم است. این در حالی است که طبق آخرین نظرسنجی‌ها در دنیا و مقالات روز، کودکان و نوجوانان، بیش از گروه سنی بزرگسال به موسیقی تمایل نشان می‌دهند؛ بنابراین با وجود اینکه کودکان بیشتر موسیقی گوش می‌کنند، اما تولیدات کمتری برای آن‌ها در این زمینه وجود دارد. در این خصوص با دکتر نصیره مقدم فر روانشناس گفت‌وگو کردیم. مقدم فر مدت هاست در حوزه روانشناسی کودک و نوجوان فعالیت می‌کند و آخرین تجربیات و پژوهش‌های خود در حوزه موسیقی کودکان و نوجوانان را در اختیار ما قرار داد.
بچه‌ها به همان اندازه که کتاب نیاز دارند، به موسیقی نیازمندند
مقدم فر ابتدا درباره تاثیر موسیقی بر رشد کودکان و نوجوانان به خبرنگار ما گفت: امروزه زندگی مردم دنیا با موسیقی آمیخته شده است. کمتر کسی دیده می‌شود که ساعاتی از اوقات روزانه خودش را صرف گوش کردن به موسیقی نکند. با توجه به اینکه کودکان روح لطیف و اثرپذیری دارند، موسیقی برای گروه سنی کودک بسیار ضروری است. به همان اندازه که بچه‌ها به کتاب‌های درسی و کمک درسی نیاز دارند، برای پرورش روح و روانشان بی نیاز به هنر اول نیستند.
نقش غیر قابل انکارِ هنرِ اول در رشد فکری کودکان
وی افزود: برترین و اثربخش‌ترین کارکرد موسیقی در رشد و پرورش کودکان، پروراندن و آماده ساختن حواس پنجگانه آن‌ها برای درک بهتر و عمیق‌تر دانستنی‌هایی است که پیرامون آن‌ها وجود دارد. استفاده از موسیقی به عنوان یک هنر انتزاعی عاملی انگیزه دهنده هم محسوب می‌شود و موجب ارتقای عوامل خلاقیت، مهارت‌های اجتماعی و نظم فکری می‌شود. در نهایت این فرایند به افزایش کارایی، بازدهی و بهره‌وری منجر می‌شود. علاوه بر این، افزایش دقت، خلاقیت، تجسم و تقویت حافظه صوتی هدف اصلی است که در موسیقی دنبال می‌شود. کودکان باید با موسیقی خوب خیال انگیزی مثبت پیدا کنند.
تغذیه موسیقیایی برای کودکان
این روانشناس کودک در ادامه به دیگر ثمرات گوش کردن به موسیقی خوب اشاره و اضافه کرد: تحقیقات نشان می‌دهد که اگر کودکان به موسیقی‌های کلاسیک مانند موسیقی موتزارت و باخ عادت کنند، دقت آن‌ها بالا می‌رود و نیم کره چپ مغزشان تقویت می‌شود. موسیقی خوب می‌تواند درک زیبایی را در کودکان بالا ببرد و آفرینندگی، خلاقیت و دقت شنوایی را افزایش دهد. موسیقی می‌تواند باعث تقویت ارتباط گروهی و اجتماعی بچه‌ها شود و سرگرمی و بازی گروهی مناسبی باشد که آن‌ها را از توجه به رفتار‌های پرخطر دور کند. هنر اول می‌تواند جو بانشاط و سالمی را برای کودکان به وجود بیاورد.
پرورش حواس با برطرف کردن نیاز شنیداری انجام می‌شود
مقدم فر در ادامه بیان کرد: در زمینه روانشناسی موسیقی تحقیقات فراوان انجام شده است. نتایج نشان می‌دهد که مهمترین نقش موسیقی پرورش حواس است که مانند ابزار شناخت در کودکان عمل می‌کند. هنر اول دریچه ای است که بچه‌ها را با جهان خارج، پیوند می‌دهد و امکان شناخت را برای آن‌ها فراهم می‌کند. وقتی که کودک، می‌بیند، می‌شنود و لمس می‌کند، بهتر می‌شناسد. نقش پرورش حواس در سنین کودکی بسیار با اهمیت است؛ چراکه کودکان در این سن، در مرحله‌ای هستند که مشاهده و تجربه مستقیم، تاثیر فراوانی در شناخت آن‌ها دارد. این دوران بهترین زمان برای پرورش حواس است. در فرایند یادگیری، موسیقی به علت بار عاطفی مثبتی که بر کودک دارد، می‌تواند انگیزه بسیار مناسبی برای تعلیم به شمار بیاید.
نقش موسیقی در رفع پرخاشگری کودکان/ بچه‌ها با موزیک بهتر ریاضی و ادبیات فرامی‌گیرند
مقدم فر در خصوص نقش موسیقی در بازدارندگی کودکان از رفتار‌های نامناسب و برطرف کردن برخی اختلالات روانی کودکان اظهار کرد: بار‌ها مشاهده شده که کودکان پرخاشگر با پخش موسیقی رفتار و ادراک خود را کنترل می‌کنند و به آرامش می‌رسند. موسیقی و بازی در درمان برخی از اختلالات روحی و روانی کودکان موثر است. موسیقی درمانی باعث تغییر در خلق و خو، بهبود رفتار‌های فردی، اجتماعی، افزایش هوش و اعتماد به نفس و برطرف کردن لکنت زبان می‌شود. تجربه نشان داده است که آموزش‌های موزیکال همراه با ریتم باعث ایجاد تمرکز و توجه و یادگیری بهتر می‌شود. دروسی مانند فارسی و ریاضی با آموزش موزیکال بهتر در ذهن بچه‌ها نقش می‌بندد؛ بنابراین موسیقی می‌تواند باعث تقویت حافظه شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهد، وقتی کلمات با ریتم خوانده شود بهتر در ذهن می‌ماند.
ضعف در تولیدات موسیقی برای کودکان/ موسیقی‌های روز، تند و هیجانی هستند
این روانشناس درباره خلأ تولیدات موسیقیایی ویژه کودکان گفت: با وجود تاثیر فراوان موسیقی در رشد و تربیت کودکان، تولیدات مناسبی برای این گروه سنی وجود ندارد. آهنگسازان نسبت به اصول روانشناسی کودکان آشنایی چندانی ندارند. آثار باید به گونه‌ای باشد که کودکان یک دهه با آن ارتباط داشته باشند؛ این درحالی است که تعداد آثار بسیار کم است. همچنین ژانر موسیقی کودکان باید از حساسیت بالایی داشته باشد و با زبان کودک همخوانی داشته باشد. موسیقی سه بخش مهم از وجود کودک که شامل فکر، رفتار و احساس اوست را به طور همزمان تحت تاثیر قرار می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد گوش دادن به موسیقی سالم کودکان را باهوش می‌کند. در سال‌های اخیر برخی خوانندگانی که در خارج از کشور سکونت دارند، َموسیقی‌هایی را در اختیار بچه‌ها قرار دادند که به هیچ وجه مناسب آن‌ها نیست. این موسیقی‌ها به شدت تند و پرهیجان هستند، در حالی که ریتم یک موسیقی برای کودک، باید آهسته و ملایم باشد. خانواده‌ها باید در این خصوص بچه‌ها را نسبت به آسیب‌هایی که وجود دارد آگاه کنند.
سرود، روشی مناسب برای تربیت و رشد
وی درباره اهمیت سرود در تربیت درست کودکان بیان کرد: عزت نفس به معنای باور‌های ما در ارتباط با میزان ارزشمندیمان است. عزت نفس مهمترین موضوع در پیش رفت تحصیلی کودکان و نوجوانان است. عزت نفس وابسته به مهارت‌هایی است که در ایجاد ارتباط کودکان با نوجوانان و بزرگسالان دارد. نیاز اساسی است که در فرایند‌های زندگی نقش مهم و اساسی دارد؛ چراکه به رشد و سلامت و طبیعی بودن فرد اثر می‌گذارد. یکی از عوامل موثر بر افزایش عزت نفس کودکان شعر خوانی به صورت دست جمعی است. این روش درمانی و توانبخشی در ارتقای بهداشت روان کودکان است. از طرف دیگر سرود خواندن در رشد قوای شناختی و کلامی کودکان و نوجوانان تاثیر فراوانی دارد.
نقش شعرخوانی در تقویت حافظه
مقدم فر در پایان اضافه کرد: کودکان در شعر خوانی تلاش می‌کنند که شعر‌ها را در ذهن بسپارند. این باعث می‌شود بچه‌ها آوا‌های مشابه را در کلمات متفاوت درک کنند و به خوبی روان خوانی کنند. شعر خوانی دسته جمعی به بچه‌ها کمک می‌کند، یاد بگیرند، گاهی ممکن است شکل کلمات تغییر کند، اما همان معنی را داشته باشد. آن‌ها متوجه می‌شوند که باید برای درک معنای کلمات باید به زمینه کلامات دقت کنند. این مهارت‌ها کمک می‌کند که بچه‌ها متن‌های بلند و پیچیده را در سنین بالاتر بهتر بفهمند. شعر خوانی به تقویت حافظه کمک فراوانی می‌کند.
