به مناسبت اولین سالگرد درگذشت «محمدرضا شجریان»

کد خبر : 20013
۱۷ مهر ۱۴۰۰ - ۰:۰۰

«امروزاولین سالروز درگذشت «محمدرضا شجریان»، خوانندۀ محبوب موسیقی سنتی است که بیش از آثار دیگر با «ربّنا» و « نمرغ سحر» شناخته می‌شود.»

به گزارش خبرنگار خبرگزاری شنو؛ سال گذشته در چنین ایامی محمدرضا شجریان خسروی آواز ایران در سن ۸۰ سالگی دار فانی را وداع گفت.

محمدرضا شجریان موسیقیدان و خواننده موسیقی اصیل ایرانی یکم مهرماه سال ۱۳۱۹ به دنیا آمد.

او مدتی رئیس کنونی شورای عالی خانه موسیقی ایران بود. همچنین بنیان‌گذاری گروه شهناز و ابداع چند ساز موسیقی از دیگر اقدامات شجریان در حوزه موسیقی محسوب می شود.

او در قرائت قرآن نیز فعالیت داشته و دعای ربنا، معروف‌ترین تلاوت قرآنیِ اوست. این اثر را سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به عنوان اثر ملی ثبت کرده‌ است.

شجریان در دنیا هنرمندی شناخته شده بود؛ چنانچه سایت انجمن آسیا محمدرضا شجریان را پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی، روزنامهٔ ونکوورسان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی جهان و همچنین رادیوی عمومی ملی (NPR) در سال ۲۰۱۰ وی را یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده‌ است. استاد شجریان نامزد ۲ جایزه گرمی نیز بوده است

آواز به قبل و بعد شجریان تقسیم‌بندی می‌شود

اشکام کمانگری، خواننده موسیقی ایرانی و یکی از شاگردان استاد شجریان است که تلاش دارد طی فعالیت‌هایش به آواز با ماهیت ایرانی بپردازد. او درباره حواشی کلاس‌های شجریان گفته است: ما در کلاس‌های کارگاه روی آوازهای استاد شجریان کار می‌کردیم. این موضوع شاید در وهله اول اینگونه به نظر برسد که چرا آقای شجریان آوازهای خودش را تدریس می‌کند و به شاگردانشان یاد می‌دهد؟ این آواز را مرور کردن یعنی آن چیدمان و معماری و چینش را مرور کردن. با چنین کاری هنرجویان درآمیختن شیوه‌ها را یاد می‌گیرند و اینکه ترکیب‌بندی درست آواز و زیبایی‌شناسی استاد در این باب چگونه است.

کمانگری توضیحات خود را اینگونه تکمیل کرد: اگر قرار باشد عینا مانند زنده‌یاد بنان که خواننده بزرگ این سرزمین است آواز بخوانیم، کار آواز پیش نرفته. یک وقتی ممکن هست شما پا در ورطه‌ای گذاشتید که قلمرو آن خواننده بزرگ باشد و از شما بخواهند که تا می‌توانید آن شیوه را ارائه کنید که بحث دیگری است و کپی کاری‌ها اینجا تاثیر ویژه دارند. اما آن اتفاقی که شجریان در آوازهایش رقم زد و در کلاس‌های آموزشی‌اش بیان شد، نگاه و شیوه اوست. جستجوگری شجریان تا آن حد حائز اهمیت است که می‌توانیم آواز را به قبل و بعد از ایشان تقسیم کنیم.

تو در ادامه درباره شیوه آوازی و سبک و تحریرهای منحصر به فرد استاد آواز ایران گفت: اگر درکی از زیباشناسی داشته باشیم، می‌شود شیوه شجریان. به طور مثال در آلبوم «معمای هستی» در آن شور که استاد می‌خوانند، تحریری در اوج می‌زنند. آن تحریر اول بار توسط بانو قمرالملوک وزیری اجرا شده که در سالهای دور روی صفحه منتشر شده است. آقای شجریان آن تحریر را به زیور صدای خود آراسته و بسیار ظریف اجرای‌اش کرده است. ایشان آن تحریر را همانطور که در صدای بانو قمر بوده، عینا اجرا نکرده است. شجریان مانند یک جواهرساز تحریر را تراش داده و آن را در ظرف صدای خودش گنجانده است. زمانی که اثر مذکور را بشنوید، می‌گویید این تحریر متعلق به شجریان است زیرا به شیوه شجریان اجرا شده است. اما زمانی که از شجریان تحلیل این اتفاق را بخواهید، درباره آن توضیح می‌دهد و می‌گوید این تحریر از فلان جا آمده و ماجرایش این است. این شیوه برای دوستان نوازنده هم آموخته‌ها بسیار دارد.

شجریان سبک خودش را ایجاد کرد

یکی از ویژگی‌های محمدرضا شجریان تحریرهای منحصر بفردش در اجراها و آلبومهایی‌ست که از خود به جا گذاشته. به گفته بسیاری از هم‌نسلان شجریان، او همواره در حال آموختن و فراگیری مباحث مربوط به موسیقی بود و شاید این ویژگی و میل به آموختن، یکی از دلایل اصلی موفقیت او در موسیقی ایرانی است. شجریان برخلاف بسیاری از اساتید و هنرمندان ایرانی درباره موسیقی دستگاهی ایران تعصب نداشت و از نوآوری و خلاقیت استقبال می‌کرد. آثار متعدد و کنسرتهای داخلی و خارجی‌اش هم گواهی بر این ادعاست.

مسعود شعاری (نوازنده سه تار و آهنگساز) با اینکه همکاری مشترکی با زنده یاد شجریان نداشته، اما او را یکی از هنرمندان تاثیرگذار عصر حاضر دانسته و در پاسخ به این سوال که روحیات شجریان چه تاثیری در ماندگاری آثارش در تاریخ موسیقی کشور داشته، گفته است: اگر بخواهیم شجریان و آثارش را به لحاظ فنی ارزیابی کنیم، با مسائل بسیار مهمی مواجه خواهیم شد. آن مسئله مهم این است که آقای شجریان پس از گذشت سال‌ها سبکی را از خودش ایجاد کرد و پس از گذشت سال‌ها فعالیت بر اساس سبکش مجددا مکتبی را به وجود آورد. انجام و به سرانجام رساندن چنین کاری بسیار دشوار است.

او درباره دلایل موفقیت این خواننده هم گفته است: بخشی از موفقیت شجریان مربوط به این است که ایشان توانست حرف مردم و بطن جامعه را متوجه شود. او اشعار مورد نظرش را بر اساس دردها و مصائبی که در جامعه وجود داشته، انتخاب می‌کرد. به همین دلیل است که صدای او در خانه اغلب مردم پیچیده است. آن‌هایی که موسیقی را نمی‌شناختند هم با آثار و آلبومهای او ارتباط برقرار می‌کردند.

شعاری با اشاره به اینکه تا سال ۱۳۷۰ عملا موسیقی نداشتیم، درباره تاثیر و اهمیت فعالیت‌های شجربان در دهه شصت گفت: ایشان در آن سال‌ها برخلاف دیگر همکارانش که خانه‌نشین بودند به تولید آثار متعدد پرداخت. شاید یکی از دلایل محبوبیت آثارش همین موضوع بوده است.

وی درباره شیوه و سیاق استاد آواز ایران نیز اینگونه توضیح داد: اشراف بر مکاتب آوازی و ایجاد تنوع در شیوه‌های آوازی، از دلایل مهم تفاوت آثار آقای شجریان با آثار دیگر آوازخوانان است، آنهم در فضایی که خوانندگان موسیقی ایرانی مکاتب آوازی را نادیده می‌گیرند و بی‌توجه از آن‌ها عبور می‌کنند.

شعاری با اشاره به اینکه شجریان نسبت به موسیقی دستگاهی تعصب نداشته، اذعان داشت: ایشان باتوجه به تحریرهایی که از مکاتب مختلف شنیده بود و آموخته بود و با اشرافی که بر اثر تمرین و ممارست کسب کرده بود، این توانایی را داشت که با ترکیب تحریرهای مختلف، تحریرهایی جدید را در موسیقی ایجاد کند که حال کاربرد دارند و مورد استفاده قرار می‌گیرند. آقای شجریان تحریرهایی را در آوازش داشت که مخصوص خودش بود، اما از آثار ریشه دار و عمیقی تاثیر گرفته بود که متعلق به پیشینیان بودند و کمتر کسی سراغشان رفته بود. همه اینها یعنی اینکه شجریان نسبت به موسیقی دستگاهی تعصب نداشت. مورد دیگر اینکه در گذشته خواندن غزل و اشعار کلاسیک ایران توسط خوانندگان موسیقی دستگاهی مرسوم بوده و آقای شجریان با خواندن اشعار، در این بخش نیز تغییر ایجاد کردند.

علت درگذشت محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان در نوروز ۱۳۹۵ با انتشار یک ویدئو در صفحه اینستاگرام خود با موهای کوتاه و تراشیده خبر از یک مهمان قدیمی ۱۵ ساله داد که بعدها مشخص شد او به سرطان مبتلا شده است. بیماری که در مبارزه با آن شجریان شکست خورد و ایران خسرو آواز خود را از دست داد.